کد مطلب:43179 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » حديث شناسي

تفسير فرازهاي سيزدهم و چهاردهم خطبه صد و چهل و نهم نهج‎البلاغه كه درباره تكليف انسانها به اندازه وسعشان مي‎باشد چيست؟

«حَمَلَ كُلُّ امْرِئٍ مَجْهُودَهُ. وَ خُفِّفَ عَنِ الْجَهَلَةِ» [هر انساني به مقدار توانائيش تكليف شده و بايد براي اداي آن بكوشد. و بار مسئوليت نادانان سبك مقرر شده است.]
اينگونه احكام يا اصول كلي، قضاياي تعبدي محض نيستند، بلكه احكام صريح عقل سليم خدادادي هستند كه هر كسي كه از صفاي دروني برخوردار باشد، آنها را درك مي‎كند و مي‎پذيرد. آيات شريفه‎اي كه دلالت بر مضمون هر دو جملة (هر انساني به مقدار توانائيش تكليف شده است) دارد در قرآن مجيد در موارد متعدد آمده است. از آن جمله: «وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعي» النجم/39 [و اينكه نيست براي انسان مگر جهد و كوشش او] «لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها» البقره/286 [خداوند هيچ نفسي را به جز به مقدار توانايي‎اش تكليف نمي‎نمايد.] از اين آيات شريفه و حكم صريح عقل دربارة هر دو مطلب، آن نظرية كلامي كه مطرح شده و مي‎گويد: تكليف فوق قدرت اشكالي ندارد، بايد مردود قلمداد شود. بي‎اساس بودن اين نظريه به حدي است كه باور كردن آن دشوار است، زيرا حكم بديهي عقل و عدالت محض خداوندي از يك طرف و قبح تكليف مالايطاق از طرف ديگر و آيات و منابع حديثي از طرف سوم، فساد چنان نظريه‎اي را با كمال بداهت اثبات مي‎نمايد. جملة بعدي «رَبُّ رَحيمٌ وَ دِينٌ قَوِيمٌ وَ أِمامٌ عَليِمٌ» [پروردگاري مهربان، ديني مستقيم و پيشوايي دانا] مي‎تواند به عنوان علت محتواي دو جملة مورد تفسير تلقي گردد. به اين معني خداوند مهربان، و دين مستقيم الهي و پيشواي دانا هرگز كوشش و تلاش انسانها را بيهوده تلقي نمي‎كنند و بيش از توانايي از هيچ كس تكليفي نمي‎خواهند.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 24
آية الله محمدتقي جعفري